Χορεύοντας με την αναπηρία

Μια μέρα όμως ένα καταστροφικό κύμα, έπληξε το νησί και το εξαφάνισε από τον χάρτη μαζί με τους περισσότερους από τους κατοίκους του. Οι λιγοστοί που επέζησαν, παρά τη συμφορά, ξανάχτισαν από την αρχή την όμορφη πολιτεία τους. Ανάμεσά τους και ο βασιλιάς, που μέσα στην καταστροφή έχασε τα δύο του πόδια. Απέκτησε όμως φτερά.

Χρησιμοποιώντας έναν αλληγορικό συμβολισμό, η Λαρισαία σκηνοθέτρια Βίβιαν Παπαγεωργίου, αφηγείται μια ιστορία για τον χορό και την αναπηρία, μέσα από την νέα της ταινία «Με ανοιχτά φτερά». Στο πλευρό της συμπράττουν, η ομάδα χοροθεάτρου «Dagipoli» και η Λαρισαία επιχειρηματίας και εκπρόσωπος της Unesco Ιωάννα – Αλεξάνδρα Ελευθερίου Σαΐτη.

Η «Dagipoli», που δημιουργήθηκε το 2004 από τον Γιώργο Χρηστάκη, αποτελεί μια πρωτοποριακή μικτή ομάδα σύγχρονου χορού, στην οποία συμμετέχουν άτομα με κινητικό πρόβλημα αλλά και χορευτές χωρίς κάποια αναπηρία.
Στο κείμενο που ακολουθεί, η σκηνοθέτρια Βίβιαν Παπαγεωργίου, ο εμπνευστής της «Dagipoli», Κοινωνικός Ψυχολόγος και άτομο με κινητικό πρόβλημα Γιώργος Χρηστάκης και η Λαρισαία επιχειρηματίας Ιωάννα – Αλεξάνδρα Σαΐτη που -παρά τις αυξημένες επαγγελματικές της υποχρεώσεις- δέχθηκε με χαρά να συμμετάσχει στα γυρίσματα, μιλούν για την εμπειρία τους.

Βίβιαν Παπαγεωργίου

Κυρία Παπαγεωργίου, πως ξεκίνησε η ιδέα για τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ «Με ανοιχτά φτερά»;
Πρόκειται για κάτι που προέκυψε αυθόρμητα, όταν για πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με την ομάδα χοροθεάτρου «Dagipoli» και είδα τη δουλειά τους. Αυτό που κάνουν – και στη ζωή και στο σανίδι – μου κέντρισε το ενδιαφέρον, με συγκίνησε σαν άνθρωπο και σαν σκηνοθέτιδα και έτσι αποφάσισα να προχωρήσω, παρά το γεγονός ότι σαν αντικείμενο είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τη μέχρι τώρα δουλειά μου. Εν ολίγοις, ήταν μια τεράστια πρόκληση που αποδέχθηκα, δοκιμάζοντας τον εαυτό μου και τις δυνάμεις μου σε κάτι καινούργιο. Δεν ήταν ωστόσο καθόλου εύκολο. Το γεγονός ότι δεν είμαι ντοκουμενταρίστας, ούτε δημοσιογράφος, έκανε το όλο εγχείρημα πιο δύσκολο. Ωστόσο στη βάση του, δεν παύει να είναι σινεμά και ως τέτοιο το αντιμετώπισα.

Ξεκινώντας να δουλεύω, αρχικά εστίασα στο πως μπορώ να προσεγγίσω ένα τόσο ευαίσθητο θέμα χωρίς να προσβάλω κανέναν και κυρίως χωρίς να προκαλέσω τη λύπηση. Για να το πε- τύχω, μελέτησα πολύ την ομάδα, πέρασα χρόνο μαζί τους, είδα προηγούμενες δουλειές τους και παρακολούθησα τις πρόβες τους. Η οικειότητα που δημιουργήθηκε μεταξύ μας, δημιούργησε στην πορεία και την απαραίτητη εξοικείωση με την κάμερα.

Eίναι ένα ντοκιμαντέρ για τον χορό ή ένα ντοκιμαντέρ για την αναπηρία;
Είναι ένα ντοκιμαντέρ για τον χορό κυρίως, μέσα από το οποίο παρακολουθούμε παράλληλα τον τρόπο με τον οποίο αυτοί οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την αναπηρία αλλά και τον κόσμο που τους περιβάλλει. Κυρίαρχα στοιχεία είναι η δύναμη του να εκτίθενται στην σκηνή – κάτι που είναι δύσκολο ακόμη και για άτομα χωρίς αναπηρίες- αλλά και το πώς χειρίζονται το σώμα τους στο πλαίσιο της χορογραφίας.

Ποιά τα συναισθήματά σας από την επαφή με την ομάδα;
Από την αρχή της διαδικασίας και καθ’ όλη τη διάρκεια δεν αντιμετώπισα κανένα από τα μέλη της ομάδας σαν «ήρωες της ζωής» και όλα αυτά τα κλισέ που συνοδεύουν την αναπηρία. Για εμένα, στόχος ήταν να αφηγηθώ την ιστορία της «Dagipoli» αλλά και του καθενός ξεχωριστά, παρουσιάζοντας με αμεσότητα πρόσωπα και καταστάσεις. τι πιστεύετε πως έχει να πει η ταινία στον θεατή; Νομίζω πως σε ένα πρώτο επίπεδο θα τον πληροφορήσει για κάποια από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με αναπηρία στη χώρα μας κυρίως όμως θα τον φέρει σε επαφή με έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης της ζωής. Ως δημιουργός, ευελπιστώ να συμβάλει- έστω και στο ελάχιστο- στο να σπάσουν στερεότυπα και προκαταλήψεις σε ό,τι αφορά στο διαφορετικό. Τέλος ελπίζω ότι το κοινό που θα την παρακολουθήσει θα απολαύσει τον χορό και την πρωτότυπη μουσική της ταινίας, τουλάχιστον όσο το απόλαυσα κι εγώ.

Ιωάννα- Αλεξάνδρα Σαΐτη

Κυρία Σαΐτη, αρχικά να σας ρωτήσω πως μια Λαρισαία επιχειρηματίας, βρέθηκε να συμμετέχει σε ένα ντοκιμαντέρ, στο πλευρό ατόμων με αναπηρία;
Αφορμή στάθηκε η γνωριμία με τη σκηνοθέτρια Βίβιαν Παπαγεωργίου, η οποία μου μίλησε για το ντοκιμαντέρ και με έφερε σε επαφή με τους χορευτές της «Dagipoli». Το είδος της τέχνης που υπηρετούν δεν μου ήταν άγνωστο καθώς στο εξωτερικό όπου έζησα για χρόνια, στο πλαίσιο των σπουδών μου στη Διοίκηση Επιχειρήσεων, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω ανάλογες παραστάσεις διαφόρων ειδών χορού, με μικτή σύνθεση χορευτών.

Πως πήρατε την απόφαση να αποδεχθείτε την πρόσκληση και ποια ήταν τα συναισθήματά σας, όταν για πρώτη φορά δουλέψατε με άτομα που αντιμετωπίζουν κινητικό πρόβλημα ή βρίσκονται σε αμαξίδιο;
Ήταν μια πρόσκληση και ταυτόχρονα μια πρόκληση καθώς έπρεπε να συνδυάσουμε δυο – φαινομενικά- ετερόκλητα στοιχεία: τον χορό με την αναπηρία. Μια συνθήκη που προφανώς λανθασμένα, νοούμε ως αντιφατική. Γιατί ναι μεν η αναπηρία υπάρχει και είναι εμφανώς διακριτή, δεν αποτελεί όμως εμπόδιο ή φραγμό στην έκφραση και στην καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά ούτε και στην εκτέλεση μιας σύνθετης χορογραφίας.

Που ή πως συναντώνται ο ανάπηρος χορευτής με τον μη ανάπηρο;
Ο χορός και η τέχνη γενικότερα είναι η απολυτή ελευθερία έκφρασης. Ένας κοινός τόπος για τους χορευτές (ανάπηρους και μη) όπου το κινητικό πρόβλημα παύει να υφίσταται.

Θεωρείτε ότι το κοινό που θα παρακολουθήσει το ντοκιμαντέρ ή μια ανάλογη παράσταση, θα επηρεαστεί από το γεγονός της αναπηρίας;
Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, η απάντηση είναι ναι. Θα ήταν αδύνατο ή και επικίνδυνο αν θέλετε, αν συνέβαινε το αντίθετο. Αυτός είναι και ο σκοπός εν τέλει. Η αφύπνιση, η ενημέρωση και η άρση των στερεότυπων γύρω από την αναπηρία, που ακόμη και σήμερα στη χώρα μας παραμένει «ταμπού».

Εσείς επηρεαστήκατε;
Επηρεάστηκα θετικά από τον τρόπο που αυτοί οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τη ζωή, από το πόσο δραστήριοι είναι, από τη δύναμη που κουβαλάνε μέσα τους και τη θετική θεώρηση τους απέναντι πράγματα. Αρκεί να αναφέρω ότι δύο από τα μέλη της ομάδας, είναι Παραολυμπιονίκες με σπουδαία καριέρα, οπότε αντιλαμβάνεστε τον βαθμό πειθαρχίας και στοχοθέτησης τους. Αυτό και μόνο αποτελεί περίτρανη απόδειξη του μεγαλείου της ανθρώπινης δύναμης και θέλησης.

Πως βιώσατε τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ;
Έμαθα πολλά και εξελίχθηκα ως άνθρωπος. Ελπίζω σιγά- σιγά να πετύχουμε κάτι ανάλογο και σε συλλογικό επίπεδο, μαθαίνοντας ως κοινωνία να αποδεχόμαστε το διαφορετικό και δημιουργώντας ευκαιρίες ίσης μεταχείρισης για τους ανθρώπους με κινητικά ή άλλα προβλήματα. Άλλωστε η κουλτούρα ενός ατόμου, μιας κοινωνίας ή μιας χώρας φαίνεται από την αντιμετώπιση και στάση της στο διαφορετικό.

Γιώργος Χρηστάκης

Κύριε Χρηστάκη, πως ξεκινά η επαφή σας με τον χορό και ποια είναι η ιστορία της «Dagipoli»;
Η ιδέα για τη δημιουργία μιας μικτής ομάδας χορού, ξεκίνησε κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στην Κοινωνική Ψυχολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είχε βεβαίως προηγηθεί η συμμετοχή μου ως χορευτής σε αμαξίδιο, σε διάφορες ομάδες σύγχρονου χορού -που δεν είχαν σχέση με την αναπηρία- ενώ είχα παρακολουθήσει και μαθήματα λάτιν. Γενικότερα ο χορός ήταν κάτι που ανέκαθεν μου άρεσε. Η επαφή μου όμως με τον σύγχρονο με κέρδισε από την πρώτη στιγμή καθώς διαπίστωσα πως μου έδινε την ελευθερία να παρουσιάσω ένα συνολικό έργο, μετουσιώνοντας μια δική μου ιδέα σε χοροθέατρο. Μετά τις σπουδές παρακολούθησα μαθήματα και σεμινάρια, ήρθα σε τριβή με τον χώρο και το 2004 που οι συνθήκες ήταν πλέον ώριμες, μαζί με έναν πυρήνα 4 ατόμων, δημιουργήσαμε τη «Dagipoli». Τότε, δεν μπορούσαμε πραγματικά να φανταστούμε τον αντίκτυπο που θα είχε αυτή η κίνηση, ξεκινώντας σχεδόν ερασιτεχνικά με ελάχιστα μέσα και μηχανισμούς να μας υποστηρίζουν. Σε εκείνη την πρώτη σύνθεση της ομάδας, εγώ ήμουν ο μοναδικός χορευτής με αναπηρία, σιγά – σιγά όμως και μετά τις πρώτες εμφανίσεις μας όλο και περισσότεροι άρχισαν να εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους. Η δουλειά μας αναγνωρίστηκε από καταξιωμένους ανθρώπους της τέχνης όπως ο Αντώνης Καφετζόπουλος, ο Γιώργος Νινιός, η Ελένη Τσαλιγοπούλου, ο Ψαραντώνης ο αδελφικός φίλος Κώστας Λειβαδάς – που πολλές φορές γράφει μουσική για τις παραστάσεις μας – και δεκάδες άλλους που κατά καιρούς έχουν συμπράξει μαζί μας. Σημαντική είναι επίσης η συνεργασία με φορείς που ποτέ δεν είχαν σχέση με την αναπηρία, όπως το Μέγαρο Μουσικής και η Εθνική Λυρική Σκηνή που μας παραχώρησε χώρο για τις πρόβες, ενώ μαθητές της έχουν συμμετάσχει σε διάφορες παραγωγές μας. Επίσης με σκληρή δουλειά καταφέραμε να κάνουμε τη «Dagipoli» γνωστή και στο εξωτερικό, παρουσιάζοντας τις παραστάσεις μας σε κορυφαία θέατρα και φεστιβάλ, στην Αμερική, τη Ρωσία, την Ιταλία κ.α.

Πως γίνεται κάποιος μέλος της «Dagipoli»;
Ως ομάδα έχουμε στήσει ένα εκπαιδευτικό εργαστήρι που είναι ανοιχτό σε άτομα με κινητικά προβλήματα ή όχι, σε χορευτές και μη, όπου δουλεύουμε πάνω στην κίνηση και τον χορό. Μέσα από εκεί γίνεται η επιλογή εκείνων που – αν το επιθυμούν θα- στελεχώσουν τις παραστάσεις ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε παραγωγής. Γιατί δεν είναι όλοι διατεθειμένοι – ο καθένας για τους δικούς του λόγους- να ανεβούν στη σκηνή. Για αυτό υπάρχει και μια βασική ομάδα χορευτών που λειτουργεί σε σταθερή βάση.

Αναρωτιέμαι αν έχετε συμμετοχή στα εργαστήρια που υλοποιείτε καθώς από προσωπικά μου βιώματα μπορώ να πω, πως πολλά άτομα με αναπηρία επιλέγουν την απομόνωση.

Αυτό ήταν πράγματι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα και για εμάς από την αρχή. Ενώ, στο πλαίσιο της δουλειάς μου, πήγαινα σε ειδικά σχολεία και έκανα μαθήματα παρακινώντας τα παιδιά να γίνουν κομμάτι της ομάδας, διαπίστωσα ότι δεν το αποφάσιζαν. Χαίρομαι όμως γιατί εν τέλει καταφέραμε να κερδίσουμε αρκετούς που ενώ στην αρχή ήταν διστακτικοί στην πορεία είδαν ότι τα πράγματα δεν είναι και τόσο δύσκολα. Άλλωστε στόχος της «Dagipoli» δεν είναι να αλλάξει τον άνθρωπο με κινητικά προβλήματα, ούτε να τον κάνει να μιμηθεί κάποιον που δεν έχει αναπηρία. Το αντίθετο μάλιστα. Αυτό που θέλουμε είναι να αναδείξουμε τα καλύτερα του στοιχεία – που πολλές φορές και ο ίδιος μπορεί να μην ξέρει ότι διαθέτει- και να τα μετουσιώσουμε σε τέχνη.

Aυτό που κάνουμε είναι για εκείνους ένας καθρέφτης της ζωής και τον φοβούνται. Εμείς όμως είμαστε πάντα ανοιχτοί, ξέρουμε ότι υπάρχουν δυσκολίες και τίποτα δεν μπορεί να κατακτηθεί από την μια μέρα στην άλλη. Όμως με σκληρή και επίπονη δουλειά, τα πράγματα αλλάζουν. Ας μην ξεχνάμε ότι η συνύπαρξη σε μια μικτή ομάδα χορού είναι κάτι πρωτόγνωρο τόσο για τα άτομα με αναπηρία όσο και για τους χορευτές χωρίς. Είναι μια σχέση δημιουργίας που βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη. Επιστρέφω όμως στην αρχική ερώτηση που θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντική γιατί καταδεικνύει ότι το στίγμα της αναπηρίας υφίσταται και παραμένει ταμπού. Δυστυχώς, εκτός από το ό,τι τα άτομα με αναπηρία είναι διστακτικά στο να έρθουν στην ομάδα, λίγοι είναι επίσης εκείνοι που έρχονται στις παραστάσεις μας. Για αυτό μέσα από συνεχείς παρεμβάσεις σε ειδικά σχολεία, αλλά και σχολεία τυπικής εκπαίδευσης προσπαθούμε να δείξουμε στα παιδιά τι σημαίνει αναπηρία, ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει και πως την αποδεχόμαστε, είτε αφορά εμάς τους ίδιους, είτε τους γύρω μας.

Δίνοντας σε ένα παιδί που δεν έχει κάποιο κινητικό πρόβλημα τη δυνατότητα να δει και να περιεργαστεί ένα αμαξίδιο, ουσιαστικά του δείχνεις στην πράξη γιατί υπάρχουν οι ράμπες και γιατί δεν πρέπει να παρκάρουμε σε αυτές, ενώ ταυτόχρονα δίνεις στο παιδί με αναπηρία έναν λόγο να μην ντρέπεται για αυτή. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να εκπαιδεύσεις τους αυριανούς πολίτες.

Μια τελευταία ερώτηση σχετικά με την ταινία. τι αποκομίσατε από αυτή;
Σίγουρα ήταν μια ξεχωριστή εμπειρία και ένας νέος τρόπος να επικοινωνήσουμε την τέχνη μας, συνομιλώντας με το κοινό σε ένα άλλο επίπεδο. Μια καταγραφή με ιδιαίτερη σημασία, στην οποία- σε αντίθεση με το εφήμερο των παραστάσεων- μπορείς να ανατρέξεις ακόμη και μετά το κλείσιμο της αυλαίας, μεταφέροντας το μήνυμα αλλά και τη δουλειά της «Dagipoli», σε μεγαλύτερο ακροατήριο.

Σημειώνεται ότι η τελευταία μικρού μήκους ταινία «Inner Land» της Βίβιαν Παπαγεωργίου, απέσπασε συνολικά 20 βραβεία σε κινηματογραφικά φεστιβάλ την Ελλάδα και στο εξωτερικό. Φιλοδοξία της είναι ανάλογη προβολή σε φεστιβάλ να πετύχει και το νέο της ντοκιμαντέρ, «Με ανοιχτά φτερά».