Το ρεμπέτικο του Ηλία Πετρόπουλου
Μετά από το τελευταίο άρθρο που αφορούσε στα Blues, το σημερινό έρχεται σχεδόν αντανακλαστικά, προφανώς λόγω της συγγένειας που παρουσιάζουν τα δύο είδη παρ’ όλη τη γεωγραφική απόσταση του Πειραιά με τον Μισισιπή. Αναπόφευκτα όμως, θέλοντας να μιλήσω για το Ρεμπέτικο, σκόνταψα πάνω στον Ηλία Πετρόπουλο (Αθήνα 1928 – Παρίσι 2003).
Το έργο του Πετρόπουλου θυμίζει τη ζωή του μυρμηγκιού. Η δε επιμονή του, αυτή του γαϊδάρου. Ακούραστα, επί 40 και πλέον χρόνια, ερεύνησε τους Ρεμπέτες και τον Ελληνικό υπόκοσμο, «τα παιδιά της φάρας». Η δουλειά του χαρακτηρίζεται ως Λαογραφική, Κοινωνιολογική, Γλωσσολογική. Μέσα από τα 80 βιβλία που εξέδωσε ξεχωρίζει ένα, τα «Ρεμπέτικα Τραγούδια». Όπως γνωρίζουν οι κάτοχοί του, ξεχωρίζει και σε οποιαδήποτε βιβλιοθήκη λόγω του όγκου του. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1968 με έξοδα του συγγραφέα. Το συγγραφικό έργο του Πετρόπουλου εκείνη την εποχή ειδικά δεν είχε ενθουσιάσει ιδιαίτερα τις Αρχές, οι οποίες ασκήσανε διώξεις και τον φυλάκισαν πολλάκις, με αποτέλεσμα να αυτοεξοριστεί στο Παρίσι το 1975 και να ρίξει κυριολεκτικά μαύρη πέτρα πίσω του.
Ο Πετρόπουλος είναι βωμολόχος. Αγαπούσε παθολογικά τη γλώσσα και τις λέξεις, μη θεωρώντας καμία τους χυδαία. Είναι όμως σίγουρο πως κατά βάθος διασκέδαζε με το να προκαλεί τα ήθη των «μπουρζουάδων» με τις βωμολοχίες του και με τις εριστικές του απόψεις για τον κλήρο και τις λοιπές τρείς εξουσίες. Δε χαρίζει κάστανα σε κανέναν, ούτε καν στα αγαπημένα του «παιδιά της φάρας». Δεν κάνει αγιογραφίες, δεν υμνεί χωρίς λόγο, όσα γράφει είναι αποτέλεσμα αβόλευτης και ασίγαστης έρευνας και όχι αποτέλεσμα του θυμικού του.
Προσέγγισε το Ρεμπέτικο αναλυτικά και λεπτομερειακά, όχι μόνο στα δομικά του στοιχεία (στίχοι – μουσική – χοροί), αλλά και σε ό,τι το περιτριγύριζε, δείχνοντάς μας όλο το πλάνο της εποχής. Ασχολήθηκε πολύ διεξοδικά με την καθημερινότητα των υποκειμένων, την ηθολογία τους, την αργκό τους, τα ρούχα τους, τα παπούτσια τους, τα καπέλα τους, τα μουσικά όργανά τους, τις λάσπες τις οποίες πατούσαν, ακόμα και τα σίδερα στα οποία τις καθάριζαν…
Αν και μακριά από την Ελλάδα, όλες του οι εργασίες αφορούσαν αυτήν. Εντούτοις η πατρίδα του συνέχισε να τον πληγώνει. Το 1979 κυκλοφόρησε το «Εγχειρίδιο του καλού κλέφτη» και οι διωκτικές αρχές άσκησαν εκ νέου δίωξη κατά του συγγραφέα και του εκδότη του, με αποτέλεσμα να απαγορευτεί η περαιτέρω κυκλοφορία του βιβλίου και να κατασχεθούν όσα αντίτυπα είχαν ήδη κυκλοφορήσει. Όλα αυτά συνέβησαν στην Αθήνα του 1979 και όχι στο Μόναχο του 1939…
Ο Πετρόπουλος, μέσα από συνεντεύξεις και άρθρα (περισσότερα από 1.000 συνολικά ), που έστελνε σε εφημερίδες και περιοδικά, σχολίαζε την ελληνική καθημερινότητα και την πολιτική κατάσταση και σε πολλές περιπτώσεις αποδείχθηκε προφητικός. «Οι νεοέλληνες φρονούν πως είναι κληρονόμοι της αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίου και ότι μπορούν να διεκδικούν μονοπωλιακώς την λέξη “Μακεδονία”. Οι συμπατριώτες μου θα αναγκαστούν να πιούν πολλά πικρά ποτήρια». Επίσης: «Το Ελληνικό κράτος επιμένει, με μαζοχισμό, στο έθνονυμικό «Hellas». Οσα εκατομμύρια ελληνικά γραμματόσημα κι αν κυκλοφορήσουν, η λέξη «Hellas» δεν πρόκειται να καθιερωθεί διεθνώς. Εξάλλου, η Hellas θα καταποντιστεί μέσα στο μπουρδέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
Οι εναπομείναντες ρεμπέτες, όσους δηλαδή πρόλαβε εν ζωή ο Πετρόπουλος, είχαν να λένε για την επιμονή που έδειχνε στο να τους προσεγγίζει και να τους ρωτά επισταμένως για τη ζωή και τη μουσική τους. Εξάλλου, το διάστημα κατά το οποίο παρέμεινε έγκλειστος ήταν για το συγγραφέα πολύτιμος χρόνος έρευνας στην προσπάθειά του να αποκρυπτογραφήσει την ηθική και τους κώδικες των ποινικών κρατουμένων.
Ξαναγυρνώντας στα «Ρεμπέτικα τραγούδια», αυτήν την πρώτη στον Ελλαδικό χώρο καταγραφή – συλλογή του ιδιώματος που είχε ως επίκεντρο τον Πειραιά, τη Σύρο και τη Σμύρνη, θα πρέπει να τονιστεί η μεγάλη παρουσία φωτογραφιών και σκίτσων καθώς και η εικονογράφηση, η οποία είναι έργο Φασιανού.
Στο βιβλίο υπάρχουν επίσης 80 μικρά κείμενα του συγγραφέα για τους ρεμπέτες, τη μουσική τους και λοιπά λαογραφικά θέματα της εποχής τους καθώς και ένα εκτενές επίμετρο με κείμενα ανθρώπων όπως οι: Βάρναλης, Χατζηδάκις, Ταχτσής, Σπαθάρης, αλλά και οι: Μπέλλου, Ρούκουνας, Μάθεσης, Περπινιάδης κ.α. Όπως γίνεται προφανές πρόκειται για μια τομή στην ιστορία της εγχώριας λαογραφίας. Η « Ρεμπετολογία» του, που εκδόθηκε το 1990, αποτελεί την επιτομή του έργου του συγγραφέα πάνω στο Ρεμπέτικο και περιέχει υπέροχα σκίτσα του Ανακρέοντα Καναβάκη.
Ο Πετρόπουλος πέρα από τις λοιπές ιδιότητές του υπήρξε και ο ίδιος καλλιτέχνης. Έγραψε πεζά και ποιήματα, θα ήθελε να είναι ζωγράφος και τα κολάζ που έχει φτιάξει είναι πανέμορφα. Η τελευταία επιθυμία του ήταν να σκορπιστούν οι στάχτες του στους υπονόμους του Παρισιού, κάτι για το οποίο φρόντισε η σύντροφός του Μαίρη Κουκουλέ στις 3 Σεπτεμβρίου 2003.
Διαβάστε: Σε όλα τα βιβλιοπωλεία υπάρχει κάποιο από τα 80 βιβλία του.
Δείτε: «Ηλίας Πετρόπουλος – Ενας κόσμος υπόγειος» – Ντοκιμαντέρ στο You tube
Ψάξτε: Τα τεύχη 18 και 19 του περιοδικού «Μανδραγόρας».
