Γλωσσικές διαδρομές – «Η βρόμα, το βρώμα και τα παιχνίδια των λέξεων»

Τι παράξενα παιχνίδια παίζει η γλώσσα! Πόσο ζωντανή και διαρκώς εξελισσόμενη! Ε, μπαίνω στον ακαταμάχητο πειρασμό να αναφωνήσω: «Κι όμως κινείται!». Και με την κίνηση αυτή αλλάζει σημασίες, επεκτείνεται, εκδιπλώνεται, εκπτυχώνεται και με τις δυο λειτουργίες της, τη δηλωτική και τη συνυποδηλωτική, βρίσκεται σε πλήρη ετοιμότητα να εκφράσει με ενάργεια κι ακρίβεια οτιδήποτε σχηματοποιείται στη σκέψη. Έτοιμη να το ψυχώσει, να του δώσει υπόσταση, να το μεταλαμπαδεύσει στον συνομιλητή, στον ακροατή, στον αναγνώστη. Η ορθογραφία των λέξεων συμβάλλει, ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα για την ετυμολογία και τις λεπτές σημασιολογικές αποχρώσεις κάθε λέξης.

Μια ενδιαφέρουσα συζήτηση αφορά την ορθογραφία της λέξης «βρόμα» ή «βρώμα». Στο λεξικό Δ.Β. Δημητράκου εμφανίζεται το λήμμα «βρώμη» με την έννοια της τροφής και συνώνυμο της λέξης «βρώμα (το)» και παρακάτω η «βρώμη» ή «βρόμη» ως «γένος φυτών της οικογένειας των αγρωστωδών». Κι από το σημείο αυτό αναφαίνεται μια σύγχυση για όποιον επιδιώξει να κάνει μιαν εκτενή έρευνα στα λεξικά. Από τις λίγες φορές που το όμικρον, το ωμέγα και η σωστή τοποθέτησή τους στις λέξεις είναι δυνατόν να προκαλέσουν πονοκέφαλο!
Στο ίδιο λεξικό καταχωρούνται τα ρήματα «βρωμέζω», «βρωμίζω» και «βρωμώ» με την έννοια «κάμνω τι ακάθαρτον, δύσοσμον, βρωμερόν». Επιπλέον, τα ρήματα «βρέμω», «βρομέω-ώ» (με όμικρον) με την έννοια «παταγώ, ροχθώ, βουίζω», εν πάση περιπτώσει «κάνω θόρυβο», από όπου και ο «βρόμος» (θόρυβος). Η ίδια σημασία αποδίδεται στα δύο ρήματα και από το λεξικό Liddell-Scott. Ωστόσο, το λεξικό Τριανταφυλλίδη καταχωρεί λήμματα λέξεων που σχετίζονται με τη δυσάρεστη οσμή ή την ακαθαρσία με όμικρον, όπως «βρομίζω», «βρομάω», «βρομιά», «βρόμικος». Και τότε πώς συνδέεται ετυμολογικά η ακαθαρσία με τον θόρυβο και γιατί ο Δημητράκος χρησιμοποιεί ωμέγα σε λέξεις που σχετίζονται με τη δεύτερη; (δυσερμήνευτο βάσει έρευνας το δεύτερο).

Από την άλλη πλευρά, στο λεξικό Δημητράκου εμφανίζεται το ρήμα «βρώζω» προερχόμενο εκ του ρήματος «βιβρώσκω» με την έννοια του «έδομαι», δηλαδή τρώγω, από όπου και στο λεξικό Διαμαντάκου οι λέξεις «βρώσις», «βρωτός», «βρώσιμος». Επομένως, το «βρώμα» (ουδέτερο) είναι το φαγητό μας. Α! Πάλι ωμέγα! Και στις λέξεις που εννοιολογικά σχετίζονται με την τροφή!

Σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό Μπαμπινιώτη, φαίνεται περισσότερο εύλογο ετυμολογικά οι λέξεις που σχετίζονται με την ακαθαρσία ή τη δυσοσμία να γράφονται με όμικρον, όπως «βρόμα», «βρόμικος», «βρομίζω», «βρομιάρης», ενώ δε φαίνεται να υπάρχει δίλημμα για τις λέξεις που σχετίζονται με την τροφή, όπως «βρώση» και «βρωτός». Πάντως, όπως φαίνεται δεν έχει ετυμολογική σχέση η… βρόμα με την τροφή μας κι ό,τι σχετίζεται με αυτήν.

Η «βρόμα», δηλαδή η έλλειψη καθαριότητας, προέρχεται, λοιπόν, από το «βρομώ», «βρέμω» (κάνω θόρυβο, κρότο), από όπου και ο «βρόμος» (θόρυβος, κρότος), όπως προαναφέρθηκε, κι ακόμη παραπέρα «βροντώ» και «βροντή», διότι, ως γνωστόν, ορισμένοι… κρότοι ακολουθούνται από δυσοσμία. Κι αν αυτό σας προξενεί ενδεχομένως θυμηδία, ας γνωρίζετε πως έτσι απρόβλεπτη είναι η γλώσσα. Πρόκειται πιθανώς για παρετυμολογική σύγχυση και, κατά αυτήν την εκδοχή, για ομόηχες λέξεις: η «βρόμα» και το «βρώμα». Αυτά μέχρι να καταφέρουμε να φτάσουμε ακόμη βαθύτερα στα έγκατα της γλώσσης!